Kriza morale e Perëndimit dhe moderniteti. (Pjesa I)

Thomas K. Johnson, ne esene e tij “Kriza morale e Perendimit,” tregon se; “Qyteterimit tone i mungon nje shpjegim koherent i asaj se cfare jemi ne si njerez dhe kjo pyetje e papergjigjur hedh hije, neper politike, biznes, financa, arsim, arte dhe mjekesi.52” Pas kesaj paranteze hyrese ne esene e tij, ai citon filozofin politik Francez, Chantel Densol, i cili e paraqet shekullin e kaluar si nje histori e shperberjes se idese se njerezimit, nje disintegrim i cili sherbeu si parakusht dhe themel per mundesine e totalitarizmit.

“Shekulli i njezete eshte historia e shperberjes se idese se njerezimit, nje proces qe i dha shkas disintegrimit te botes se perbashket thelbesore qe iu desh kaq shume shekuj per t’u ndertuar. Ky disintegrim sherbeu si parakusht dhe themel per mundesine e totalitarizmit… Nese njerezimi nuk eshte i shenjte, cdo gje behet e mundshme, nga urrejtja deri ne vrasjet ne mase.53”

Nese konceptin ‘i shenjte’ te cilin Densoli perdor ne pershkrimin e tij si nje ‘mungese qe prodhon’, cka ne linjen e mendimit te Densolit, kjo mungese; shenjterimi, ka prodhuar disintegrim duke u bere themel per totalitarizmin, urrjetje, vrasje etj, rrjedha logjike na shpie ne propozimin qe prania e konceptit ‘i shenjte’ prodhon te kundertat e vuajtjeve te renditura me lart.

Ne te njejten menyre, qe ne hyrje te Kontrates Sociale, ndersa Rusoi hedh bazat e pikepamjes se tij mbi temen e madhe te lirise dhe se drejtes, ai e konsideron rendin shoqeror si nje te drejte te shenjte, e cila sherben si baze per te gjithe njerezit54.

Nëse e vendosim konceptin ‘i shenjtë’ në mendimin filozofik të Agustinit, atëherë pyetja që vlen të parashtrohet është:

-A mund të imagjinojmë egzistencën e një mundësie për shenjtëri brenda një njerëzimi i cili refuzon Zotin?

Shpërbërja e kulturës dhe qytetërimit modern të cilën përshkruan Dostojevski tek ‘Vëllezërit Karamazov’ nën thënien: Nëse Zoti nuk egziston, atëherë gjithçka është e lejueshme,” është pikërisht fenomeni shqetësues i Densolit, e shumë filozofëve të tjerë të cilët e shohin modernitetin me syrin kritik.

Ndërsa për Dostojevskin ‘problemi i Zotit’ nuk është problemi i njohjes së të vërtetës, por eleminimi i dyshimit, ky dyshim në thelbin e vet, nuk ngre pyetje ontologjike mbi egzistencën e Qënies, por mbi paradoksin e dukshëm të vuajtjes në një botë dhe të konceptit të një Zoti të mirë i cili e lejon vuajtjen dhe të keqen në botë.

Pikërisht problemi i madh filozofik i së keqes dhe vuajtjes, të cilin Agustini në vitet e hershme të trajtesës së tij e vendos mbi platformën e vullnetit të lirë, e vite më pas e trajton si një element të cilin nuk mund ta kuptojë plotësisht dhe për këte duhet t’i besojë providencës së Zotit, është çështja e cila vijon të mbetet ‘kali i betejës’ në debatin ateizëm vs teizëm.

Problemi i shoqërisë në modernitet është boshatisja e cila është e ndërtuar mbi një mohim, refuzimin e Zotit. I njëjti parim mohues i cili u manifestua tek prototipi i parë njerëzor, në etjen për më shumë, por me një ndryshim; nëse tundimi i Adamit ishte dija, pasardhësi i tij modern refuzon dijen dhe mbetet në kërkim të mbushjes së boshllëkut, mbetet i hapur dhe i kapur prej tundimeve të botës materiale.

Do të doja të bija dakord me mendimin e Richard Rorty-t i cili shpall se: “Intelektualet perëndimorë, që prej Rilindjes Evropiane, kanë kaluar në tre etapa: ata kanë shpresuar shpëtimin fillimisht prej Zotit, pastaj prej filozofisë dhe tani prej letërsise.55 Në fakt, ‘tani’ njeriu pothuaj e ka humbur krejt idenë e një shpëtimi të mundëshëm, apo se duhet shpëtuar, pasi ai është rrëmbyer prej premtimeve të jetës aktive dhe mekanikës së jetës.

Modernizmi bashkë me teknologjinë, në premtimet e tij për t’i akomoduar njeriut pushimin mes një jete aktive, pothuaj i ka rrëmbyer atij çdo gjë. Kështu historia e tij, me ngjet me çka Jezusi i Nazaretit mësoi mbi gjëndjen e një njeriu e cila u bë më e keqe se ç’ishte në fillim56.

Me premtimin për një jetë më të mirë dhe përmbushjen, modernizmi krijoi një boshllëk më të madh. Jungu, tek ‘Psikologjia dhe besimi’ ngre një supozim i cili është i rëndësishëm në vijimin e ndërtimit të mendimit tonë:

“Nëse do të jetonim në një mjedis mesjetar, ku nuk kishte shumë dyshim rreth gjërave të përtejme dhe ku çdo histori e botës fillonte me Zanafillën, mund të mos i përfillnim ëndrrat e gjëra të tjera si këto.57”

Kjo është pandehma e Jungut mbi gjëndjen skeptike të epokës në të cilën jetojmë e qëështë e mbyllur ndaj një raporti ontologjik me Qënien.

Por çfarë realisht ndryshoi me botën tonë? Përgjigja është një fjalë; moderniteti.

“Mjerisht jetojmë në një mjedis modern ku gjërat e përtejme janë të dyshimta… nuk mund të përfytyrojmë më një botë qiellore, që rrotullohet rreth fronit të Zotit dhe nuk do tëëndërronim ta kërkonim Zotin diku prapa sistemeve të galaktikave.58”

Ne fakt, realiteti mes transhandentes59 dhe imanences60 që Agustini kishte përjetuar në konvertimin e tij, tregon se nuk është njeriu në kërkim të Zotit, por e kundërta;

Zoti kërkon njeriun. Edeni dhe rënia fillestare është kujtuesi i madh i këtij kërkimi61. Zoti vjen në Eden të kërkojë njeriun e rënë. Shekuj më vonë, Jezusi i Nazaretit e vendos kontekstin e këtij kërkimi hyjnor ndërsa tregon tre shëmbëlltyra; monedha e humbur, delja e humbur dhe biri i humbur (biri plangprishës)62. Kater kapituj me vone, ne Ungjillin sipas Lukes te gjithe sa thame me lart, Jezusi i Nazaretit e vendos brenda nje fjalie te vetme:

“Sepse Biri i njeriut erdhi të kërkojë dhe të shpëtojë atë që kishte humbur.63”

Transhendenca kërkon të hyjë në imanencë dhe pikërisht këtu prodhohet ngjarja.

Nuk janë të pakta deklaratat e personave të cilët shpallën se diku në jetën e tyre përjetuan kajrosin, çeljen e qeniës së tyrë e cila i mundësoi hyrjen në raportin më Mbiqënien? Jungu, veçon Shën Palin, i cili përjetoi pikërisht këtë çelje në udhëtimin e tij për në Damask, i ngarkuar me misionin të përndiqte kishën e Krishtere64.

“Ndokush mund ta përcaktojë përvojën fetare edhe si atë lloj përvoje që karakterizohet nga vlerësimi më i lartë…Mendësia moderne për aq kohë sa është e formuluar nga verdikti; extra ecclesia, nulla salus (jashtë kishës nuk ka shpëtim), do të kthehet tek shpirti si te shpresa e fundit. Ku tjetër mund të bëhet përvoja?65”

Jungu sheh një rikthim tek raporti ontologjik me qënien, pasi në modernitet, njeriut dhe shoqërisë i mungon thelbi, i cili është i shpërbërë. Në modernitet njeriu është kthyer në gnosticizëm, në përpjekje të ndërtojë thëlbin ë tij dhë këtë e bën jo duke hyrë në një raport ontologjik me Qënien, por përmes raportit të tij të mbyllur me veten.

(Fundi i pjesës së parë. Vijon në shkrimin pasues)